Else Berg (1877-1942), Stilleven met fruit en fruitmes
olieverf op doek, afm. 41 x 50 cm, sticker achterzijde ‘Else Berg, Amsterdam’ en nummer ’34’. Te dateren ca. 1930
NB. Nummer ’34’ verwijst waarschijnlijk naar een catalogusnummer van een expositie van de Hollandsche Kunstenaarskring die jaarlijks in het voorjaar een tentoonstelling had in het Stedelijk Museum Amsterdam, nadere informatie na onderzoek bij RKD.
Literatuur:
– Mabel Hoogendonk (red.), ‘Else Berg (1877-1942): Schilderijen, aquarellen en tekeningen’, Amsterdam 1989, catalogus bij een tentoonstelling van een overzichtstentoonstelling in Frans Hals Museum Haarlem. Vergelijk het ‘Stilleven met theegerei en fruit’ afgebeeld op pag. 75 van dit boek.
– Linda Horn, Else Berg en Mommie Schwarz. Kunstenaarspaar in Amsterdam 1910-1942, Wezep 2012.
NB. vier schilderijen van Else Berg op tentoonstelling ‘Vrouwenpalet’ in Kunsthal Rotterdam, t/m 10 april 2023
Else Berg (1877-1942), Bloemstilleven
Aquarel en gouache op papier, afm. 36 x 29 cm, gesigneerd links onder ‘E. Berg’
Annotatie achterzijde in potlood ‘Dr. Leopold Siemens, Weteringschans 12’
Herkomst:
-Dokter Leopold Siemens (1882-1965) was een bekende arts in Amsterdam die meer dan 40 jaar praktijk hield aan de Amsterdamse Weteringschans.
Waarschijnlijk kocht hij de aquarel op een solotentoonstelling met werk van Else Berg bij kunstzalen A. Vecht in maart 1932.
-Erven dokter Siemens
Literatuur:
– ‘Else Berg, schilderijen aquarellen en tekeningen 1989 (boek bij overzichtstentoonstelling Frans Hals Museum Haarlem)
– ‘Vrouwen aan bod’, Uitgave bij een tentoonstelling in Museum Kranenburgh, Bergen,2008
– ‘Liefde! Kunst! Passie”! Kunstenaarsechtparen”, Uitgave bij een een tentoonstelling Kunstmuseum Den Haag, 2009
Else Berg (1877-1942), Stilleven met fruit
aquarel op papier, afm. 37,5 x 26,5 cm, gesigneerd rechts onder,te dateren ca. 1925
Else Berg (1877-1942), ‘Jarig meisje, Joegoslavië’
olieverf op doek, afm. 85 x 64 cm, gesigneerd l.o. E. Berg, te dateren 1926
Op achterzijde stickers in handschrift Else Berg haar naam en adres: Alb. Cuypstraat 272, Amsterdam en no. 24, Jarig meisje (Joegoslavië) en no. 2,Godfrey Phillips Gallery London
Tentoonstelling: Godfrey Phillips Art Gallery, Duke Street, St. James Londen ‘Living Dutch painters’ februari/ maart 1929.
Afgebeeld in: L.Horn, P. de Ruiter, ‘Else Berg en Mommie Schwarz, kunstenaarspaar in Amsterdam 1910-1942, pag. 66
Zie ook voor de tentoonstelling in Londen met ander werk van Else Berg: ‘Sluijters en de modernen’, Nardinc Collectie, 2022, pag. 140-144. Andere literatuur: ‘Vrouwenpalet, haar kunst, haar verhaal 1900-1950’ 2022 pag. 48-50.
In de zomer van 1926 ging Else Berg vanuit Berlijn naar Königsberg, daarna via Rabibor naar Tsjecho- Slowakije en tenslotte met haar man Mommie Schwarz naar Joegoslavië, het eerste bezoek aan dit land. Daar maakte Berg twee schilderijen van hetzelfde ‘Jarig meisje’.
Ons jarig meisje werd geëxposeerd in Londen. Een andere versie, bekend van een foto uit de Groene Amsterdammer, hing op een tentoonstelling in het Stedelijk Museum ‘Vijf Nederlandsche Modernen’ in 1926.
Het meisje kijkt strenger, haar haar zit anders en ze heeft ontblote knieën. De verblijfplaats van dit schilderij is onbekend.
Else Berg (1877-1942), Limburgs landschap
olieverf op paneel, afm. 27 x 35 cm, gesigneerd r.o. te dateren 1934
Verkocht aan Limburgs Museum
Vergelijk de afbeeldingen 45 en 46 op pag. 83 in het boek ‘Else Berg, schilderijen aquarellen en tekeningen’ dat verscheen bij een tentoonstelling in het Frans Hals Museum in Haarlem in 1989.
Else Berg (1877-1942), Twee kinderen (’t jongetje uit de stad en ’t jongetje van het land)
Herkomst:
– Kunsthandel Nieuwenhuizen Segaar Den Haag (sticker achterzijde)
– Kunsthandel J.Leeman, Zutphen-Toldijk
– Collectie mevrouw J.Leeman-Jongmans
– Veiling Sotheby’s Amsterdam 1 december 1997, lot 520
– Kunsthandel Mark Smit Ommen, catalogus verkooptentoonstelling 22-februari-9 maart 2003 met afbeelding in catalogus
– Collectie Kamerbeek Amersfoort
Tentoongesteld:
– Hollandsche Kunstenaarskring Stedelijk Museum Amsterdam, 14 januari – 6 februari 1938
– Deurne, Klein Kasteel Deurne Kunsthandel Tjerk Wiegersma, Bergense School en tijdgenoten, 27 oktober- 10 november 1973. Afbeelding in catalogus met voor het eerst de titel ’t jongetje uit de stad en het jongetje van het land’
– Haarlem, Frans Hals Museum, Else Berg, schilderijen, aquarellen en tekeningen, oktober 1989- januari 1990
– Deurne, Museum de Wieger, Else Berg, 4 februari -19 maart 1990 (sticker achterzijde)
– Amersfoort, Museum Flehite, Jongkind tot Van der Leck, de passie van een collectioneur Collectie Kamerbeek, 21 januari-9 april 2007
Afbeeldingen in boeken:
– Else Berg, schilderijen, aquarellen, tekeningen, z.j. uitgave Thoth, pag. 74
– Onno Maurer e.a. Van Jongkind tot van der Leck, de passie van een collectioneur, 2007,pag. 112-113.
Andere literatuur: ‘Vrouwenpalet, haar kunst, haar verhaal 1900-1950’ 2022, pag. 48-50.
Het schilderij Twee kinderen heeft een intrigerende ondertitel. De eerste keer dat het schilderij ” ’t jongetje uit de stad en het jongetje van het land” zo genoemd wordt is in een catalogus van kunsthandel Tjerk Wiegersma.
Vervolgens vroeg ik me af welk jongetje uit de stad komt en welk van het platteland. De catalogus van de Haarlemse tentoonstelling bood uitkomst. Op pag. 74 is ‘ons’ schilderij afgebeeld, op de pagina daarvoor Boerenjongen, dat in dezelfde periode gemaakt is. Het zelfde jongetje heeft model gestaan voor de twee schilderijen: de linker jongen met het zwarte werkmansjasje is ook de boerenjongen: mond, oogopslag, wijd uitstaande oren, haarinplant. Het blozende kind rechts heeft ook nettere, stadse kleren aan.
Benadrukken de rijpe vruchten in hun hand onschuld en puurheid? De omhooggerichte driehoekjes, kaarsen van een bloeiende kastanje, zouden dan theosofische symbolen kunnen zijn voor ‘de eerlijkheid en schoonheid van het innerlijk’. Misschien ver gezocht: de kastanjeboom zelf staat in de theosofie symbool voor harmonie.
Else Berg was bevriend met Charley Toorop. Adriaan Venema tekende in zijn boek over de Bergense School de volgende uitspraak op uit de mond van Diesveld, eigenaar van café ‘De rustende jager’ toentertijd trefpunt voor kunstenaars in Bergen: “Vooral Else Berg was erg gezien bij andere kunstenaars. Ze kwam vaak naar Bergen bij Charley Toorop op bezoek en dan merkte je dat de mensen haar graag mochten.’
Het is duidelijk dat in haar ‘sociaal realisme’ Else Berg schatplichtig is aan het werk van Charley Toorop: de tegenstelling tussen rijk en arm, de schildering van armoede zie je bij beide kunstenaars terug. De hoekige, expressionistische uitbeelding, waarbij de afgebeelde de kijker frontaal aankijkt, geldt zowel voor Else Berg als Charley Toorop.
Else Berg (1877-1942), Bloemstilleven
Olieverf op paneel, afm. 35 x 27 cm gesigneerd r.o.
Herkomst particuliere collectie
Over leven en werk van Else Berg is veel geschreven, maar al die verhalen hebben een droevig einde: zij en haar man Mommie Schwarz werden op 12 november 1942 opgepakt in hun huis aan het Sarphatipark in Amsterdam. Op transport gesteld naar Auschwitz en een week later, op 19 november, vermoord.
Onder de titel ‘Vermoorde Kunst’ was tot 29 november 2020 in Museum Sjoel in Elburg een expositie met werk van Else Berg en Mommie Schwarz te zien. In het Noord-Veluws Museum in Nunspeet een tentoonstelling in dezelfde periode met werk van 25 Joodse omgebrachte kunstenaars.
Literatuur:
-Adriaan Venema, ‘De Bergense School’ 1976, pag. 166-174
-Else Berg, schilderijen, aquarellen en tekeningen (boek bij tentoonstelling Frans Hals Museum 1989)
-Rebel mijn hart, Kunstenaars 1940-1945 (boek bij tentoonstelling Nieuwe Kerk Amsterdam 1995)
-Linda Horn, ‘Else Berg en Mommie Schwarz, kunstenaarsechtpaar in Amsterdam 1920-1942’ (boek bij tentoonstelling Joods Historisch Museum 2012)
-Edward van Voolen en Linda Horn ‘Vermoorde kunst, werk van vermoorde Joodse kunstenaars’ (boek bij tentoonstelling Museum Sjoel Elburg en Noord- Veluws Museum Nunspeet 2020)